Biliyorsunuz, yanlış bir kanıyla da olsa devenin hörgücünde su depoladığı sanılır. Aslında yağ şeklinde depolar ve açlık zamanında bu depoyu kullanır. Bunu en iyi başaran hayvanlardan biri devedir. Uzun süre susuzluğa dayanır. Buraya kadar bildiğimiz bir konu ama bundan sonrası yeni.
Uyku biriktirmek mümkün mü? Vücudumuzun bir yerlerinde uyku hörgüçleri var mı?
Eğer dahiyseniz size zaman asla yetmez. Çünkü üretecek, öğrenecek zaman ihtiyaç duyarsınız. Şanslı bir dahiyseniz 🙂 ekonomik sıkıntınız olmaz, ürettikleriniz ticari anlamda getiri sağlar. Kendi içine kapanmış biriyseniz, sizin ne yaptığınızı birilerinin anlaması yüzlerce yıl sürebilir.
Leonardo da Vinci zamanla yarışan bir insandı. Sürekli üretim halindeydi. Böylece insanların bir şekilde feda ettiği tüm zamanlara potansiyel çalışma süresi olarak bakmaya başladı. İlk önceleri dinlenirken uzanırken de çizim yapabilieceğini keşfetti. Daha sonraları uykuyu azaltabileceğini de. Bir süre sonra Da Vinci uykusunu, – Türkiye’de nedense böyle söyleniyor – ( polifazik uyku / Polyphasic sleep / multifaz uyku / çok devreli uyku) buldu. Aslına bakarsanız bu metodun binlerce yıldır medeniyetlerde ve ruhsal eğitimlerde adaylara öğretildiği anlaşılıyor.
Günün çeşitli saatlerinde kısa kestirmelerle 4 saatte bir uyuyordu. Böylece beyinsel gereksinimleri karşılıyor bedeni dinlendirmek içine uzanarak oturarak ve ayakta çalışıyordu.
NEDEN AZ UYUYALIM Kİ?
Diyeceksiniz ki “Delilik bu kadarı, ne diye mışıl mışıl uyumayı bırakır insan”. Ancak günümüzde ortalama uyku 6 saate indi. İş dünyasında kendine yer açmak isteyenler proje sürelerini kahve takviyeleri ve çay bardaklarıyla geçiriyorlar. İnsanlar bilgisayar başında daha çok uğraşıyorlar. Aileler eskisinden daha çok çocuklarının eğitimi için kurslara götürüp getiriyor, ilgileniyor ve düşük gelir gruplarında daha uzun saatler süre mesailer olağan hale geliyor.
Körfez savaşlarında orduların pilotlarına günler süren bombardıman için ilaç alma zorunluluğu getirdiğini ve bu ilaçları almayanlara uçma yasağı konduğunu okumuştum. Yani uyku kısaltmayla ilgili en büyük kaynak ayıranlar ülkelerin savunma sanayileri.
Kısacası uyku eskisi gibi 10’da yatılan ve 6’da kalkılan harika bir düzenek değil (çocukları saymıyorum).
Bir çok insan da şehir ışıklarından etkilendiklerinin farkında olmadan huzursuz ve derinleşmeyen bir uyku uyumaya çalışıyor. Sabaha dek yatakta dönüp çökmüş gözlerle iş yerlerine gidiyor.
“Mezarda yeterince uyuyacağız ” / Benjamin Franklin.
Çok devreli uykuyu seçen ünlüler. Thomas Edison, Thomas Jefferson, Nikola Tesla, Napoleon…
ETKİN UYUMA
“Etkin uyuma” herkesin bir şekilde merak ettiği bir konu. Uykunun bilincin başka bir safhası olduğunu REM denilen aşamasında rüya gördüğümüzü, o sırada gördüklerimizi bedenimiz yapmasın diye kasların kilitlendiğini, bir kaç saniyede gözlerimizin süratle hareket ettiğini, uzun düşleri görüp beynin rahatladığını ve sonra tekrar faaliyetlerini en aza indirgediğini derin uykuya geçtiğini biliyoruz. Bu bir grafik gibi gece boyunca tekrarlıyor. (Ortalama 90 dakikada bir)
Bir meyvenin dışı kabaca gevşeme uykusuysa, asıl dinlendiren bu REM kısımları.
Uygarlıkların bir çoğunda tarih boyunca öğleden sonra şekerlemesi olduğunu biliyoruz. Günün ortasında uyuyan kişi zinde bir şekilde, günün ikinci yarısını karşılayacak şekilde uyanıyor.
Batı ülkelerinin bazılarında ve Japonya gibi Uzakdoğu ülkelerinde masa başında uyuyan insanlar tembel değil, işine sadık görüntü veriyor. Böyle uyumayı sevmeyenler bile uyuma numarası yapmak zorunda kalıyorlar. Hatta Çin’in bazı yörelerinde “İşinin başından uyumak için ayrılırsan, döndüğünde başkasının yerinde çalıştığını görürsün” şeklinde bir düşüncenin olduğunu okumuştum.
AZ UYUMANIN TEHLİKELERİ
Peki uyku sağlıksız bir şekilde kısalırsa ne olur? İlk etapta halsizlik, yorgunluk, gözlerde ışığa hassasiyet, geçici hafıza da performans kaybı, konsantrasyon eksikliği, sinirlilik ve kilo alma. Uzun vadede halüsinasyon görmeler ve sistemin kendini kapatması, billincin bunu farketmemesi gerçekleşir. Trafikteki pek çok gece kazasının sebebi, kötü niyetten değil, sürücünün uyuduğunu farketmemesi, hep uyanık olduğunu sanmasıdır. Yeni taşıtlarda buna yönelik çözümler tasarlanıyor. Sürücü uyuyorsa araç uyarıyor vs.
TEMİZ BESLENME VE UYKU
Uyku sağlıklı bir şekilde kısaltılmak isteniyorsa alışkanlık yetmiyor. Kişinin temiz beslenmesi lazım. Nedir temiz beslenme? Alması gerekenin üzerinde dolu mideyle yatağa girmek kendini baygınlıkla kaybetmeyle sonuçlanır. Vücudun yakmak için üstüne enerji harcadığı, hepimizin bildiği yapay ve ağır yiyecekler uykuyu mecburen uzatır. Özellikle hayvansal beslenme uykuyu uzatır, bitkisel beslenmenin önerilmesi bu yüzdendir.
Doğru yöntem yoğurt, yeşil salata, meyve, beyaz et gibi neredeyse tüm diyetlerde yer alan doğal besinleri tüketmektir. Bu bir kilo meselesi değildir. Beslenme meselesidir.
Diğer bir unsur zihinsel sakinliktir. Bir örnek vereyim bir arkadaşım geceleri uyuyamıyordu. Biliyordum ki iş yerinde çok gergindi. Bu durum aylar sürdü. Sonunda ona garip bir reçete verdim ve yararını gördü. Gece yatmadan önce bir gazeteyi paramparça et ve yatağının kenarlarına at dedim. Çok saçma göründü. Ama işe yaradı. 🙂 Elbette çok müthiş bir çözüm değil. Doğrusu enden strese girdiğini işindeki sıkıntıları zihin alanında nasıl sakinleştireceğini öğrenmesi. Kimi teorilere göre uyku süresince beyin kendi tamiratlarını ve kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya taşıma işlemlerini de yapıyor. Bunun için önce sakinlik şart.
Bir çok kişi meditasyonu bu anlamda bir ilaç olarak kullanıyor. Özbilincine dönüp sakinleşen zihin uykuda geçireceği safhaları daha hızlı ve enerjik geçirebiliyor.
UYKU VE BİYOLOJİK SAAT
Uykuda bilinmesi gereken diğer şeyse bunun vücut biyolojik saatiyle güçlü bir bağ içerdiği. Yani biyolojik saatiniz dünyanın elektromanyetik alanına, çevredeki ışık kaynaklarına bağlı olarak uyumanız gereken zamanları hormonlarla vücudunuza emreder. Bunun bariz örneği geçici uyku düzensizliklerinde mesela kıtalararsı uçuşlarda “jet-lag” etkisinde görünür. Tuhaf bir bilimsel çalışma var bu konuda diz kapağının arkasına güçlü bir ışık kaynağı tutulmasının kişinin biyolojik saatini gittiği noktaya göre ayarlamasında gece gündüz yer değişiminde pozitif etkisi olduğunu gösteriyor.
Bu da sadece gözler gibi ışık alıcı sistemlerin değil vücutta başka bölgelerinde biyolojik saatten sorumlu olduğunu söylüyor. Bunlar içinde pineal gland en ünlüsü. Beyin içinde yer alan pienal glad ışık algılayıcı sistemlere sahip ve bir eşi sadece kulakta olan kristal yapılardan oluşuyor. Bilim adamları ışıkla biyolojik saatin yeniden kuralabileceğini düşünüyor.
Anladığınız gibi biyolojik saati kurmak uykunun süresiyle bir yan etkiye neden olmadan oynayabilmek demek.
AŞIRI UYUMAK
Ah, unutmadan bir de çok aşırı uyumak var. Çocukluktan itibaren kişinin bünyesi bu şekilde çalışmıyorsa genelde sıkıntı, kaçış ve depresyon ihtimali düşünülüyor. Beyin uyuyarak psikolojinin getirdiği ağır yükü tamir etmeye çalışıyor. Tıpkı makinelerin çok yüklenip kapanması gibi.
Hedef uyku süresi 2 saat 15 dakika. Hücre yenilenmeleri ve yeniden şarz olması için. Bu sürenin 15 dakikalık periyotlarla her fırsatta tamamlanması de pratik bir yöntem. Elbetteki vücudun bu geçişi yapması zaman alacaktır.
Kaynakça: (İngilizce ağırlıklı kaynak vermemin sebebi bu konuda çok fazla araştırma yapılıyor olması. Siz okuduğunuzda yeni şeyler eklenmiş olabilir. )
DA VİNCİ UYKUSU
http://tr.wikipedia.org/wiki/Da_Vinci_Uykusu
SLEEP (İngilizce uyku)
http://en.wikipedia.org/wiki/Sleep
ÇOK FAZLI UYKU (POLYPHASIC SLEEP, İngilizce)
http://en.wikipedia.org/wiki/Polyphasic_sleep
JET-LAG
http://en.wikipedia.org/wiki/Jet_lag
Claudio Stamp’in Kitabı:
“Why We Nap: Evolution, Chronobiology, and Functions of Polyphasic and Ultrashort Sleep”
http://www.sleepingschedules.com/understanding/researchers/stampi/
http://en.wikipedia.org/wiki/Why_We_Nap:_Evolution%2C_Chronobiology%2C_and_Functions_of_Polyphasic_and_Ultrashort_Sleep
http://en.wikipedia.org/wiki/Claudio_Stampi
Önemli Not: Bu makale bir tıp makalesi değildir. Araştırmacı serbest kaynaklardan yararlanarak yazıyı hazırlamıştır. Her insanın bedensel ve beyinsel aktiviteleri ve dengesi kendisine özgüdür. Öneriler bazı insanlar için uygun olmayabilir. Doktorlara ve uzmanlara danışarak çalışmalar yapmak, hem bilimsel, hem daha sağlıklı bir yöntemdir. Bunun dışında yapılacak uyku kısaltmaları çalışmalarında araç kullanılmamalı, tehlikeli hiç bir aktivite yapılmamalıdır. Site ve yazı sahibi bu yasal ve insani uyarıyı baştan belirtir. Tüm uygulama sorumluluğu kişiye aittir.
